Evrensel Temel Gelir, Hatta Yüksek Gelir. Artı, Evrensel Bilgi İşlem Hakkı.

Evrensel Temel Gelir kavramın sağda solda duymaya başlamışsındır. Günümüzde, özellikle çalışma ve para kazanma şeklimizde büyük değişiklikler gördüğümüz için, oldukça popüler bir konu. Özellikle de pandemi döneminde kısmen benzer bir uygulama ABD’de yapılmıştı. Daha önce yazdığım IMF makalesinde de bu konuya değinmiştim. Şimdi biraz daha derinlemesine inceleyeceğiz. Evrensel temel gelir, ya da kısaca ETG, hükümetin herkese düzenli olarak, koşulsuz para verdiği bir kavram. İnsanlar gelir eşitsizliğiyle nasıl mücadele edebileceğimiz ve tüm ekonomik sistemimizi nasıl değiştirebileceğimiz hakkında konuşuyor.

İşte işler burada gerçekten ilginçleşiyor. ETG’nin bilişim ve yapay zeka dünyasıyla nasıl bağlantılı olduğunu keşfedeceğiz. ETG’nin aslında ne anlama geldiğini ve neden popülerlik kazandığını açıklayacağım. Ayrıca, yapay zeka ve otomasyonun iş piyasasını nasıl değiştirdiğine bakacağız. Sonra, “evrensel temel hesaplama” adı verilen yeni bir fikre dalacağız – bu ETG’ye benziyor, ama bilgisayar gücü için. Son olarak, AI tarafından yönlendirilen bir ekonomide işin geleceğinin nasıl görünebileceği hakkında sohbet edeceğiz. Kafa karıştırıcı şeyler, ama anlaşılır ve takip edilmesi kolay tutacağıma söz veriyorum. Başlamaya hazır mısın?

Evrensel Temel Gelir Kavramı

Tanım ve Kökenleri

Peki, ETG tam olarak nedir? Bu, her vatandaşın hükümetten aylık veya yıllık küçük bir ödenek aldığı bir sosyal hizmet modeli [1]. Havalı olan şey, bu parayı işin olup olmadığına veya ne kadar kazandığına bakılmaksızın alman. Herkesin üzerinde durabileceği finansal bir zemin gibi.

Bunun yeni bir fikir olduğunu düşünebilirsin, ama yüzyıllardır var. Amerikan Devrimi’ni ateşlemeye yardımcı olan adamlardan biri olan Thomas Paine, 1790’larda benzer bir şeyden bahsediyordu [2]. Ve bak buna – aslında 1797’de tam bir temel gelir önerisini ana hatlarıyla ortaya koyan İngiliz yazar Thomas Spence’di [3]. Zamanının çok ötesinde olmak buna denir!

Mevcut Uygulamalar

Şimdi, herhangi bir ülkenin bunu gerçekten deneyip denemediğini merak ediyor olabilirsin. 2022 başı itibariyle, hiçbir ülke tam olarak bir ETG sistemi uygulamamıştı [1]. Ama bazı ilginç deneyler yapıldı.

Finlandiya’yı ele alalım. 2016’da rastgele seçilen 2.000 işsiz vatandaşa her ay 560 euro (yaklaşık 640 dolar) verdiler [1]. Sonuç? İnsanlar daha mutlu ve sağlıklı olduklarını bildirdi. Üstelik, işsizlik yardımlarıyla genellikle gelen tüm kağıt işleriyle uğraşmak zorunda kalmamayı sevdiler.

Potansiyel Faydalar

Peki, insanlar neden ETG konusunda bu kadar heyecanlı? İşte birkaç olası avantaj:

1. Yoksulluğun Azaltılması: ETG, herkesin gelirini yoksulluk sınırının üzerine çıkarabilir [4].
2. İşçi Güçlendirme: Çalışanlara daha fazla pazarlık gücü verebilir. Annie Lowrey’nin dediği gibi, “Garantili aylık 1.000 doların varken neden saatte 7.25 dolara kötü bir iş alasın?” [4]
3. Ekonomik Eşitlik: Yüksek gelirli ülkelerdeki büyüyen servet farkını dengelemeye yardımcı olabilir [4].
4. Otomasyon için Güvenlik Ağı: Teknoloji daha fazla işi ele geçirdikçe, ETG işsiz kalanlar için bir güvenlik ağı olabilir [4].
5. Bakıcılara Destek: İnsanların hasta veya engelli akrabalarına işlerinden ayrılmak zorunda kalmadan bakabilmelerini sağlayabilir [4].

Elon Musk: “Neden Evrensel Yüksek Gelir Olmasın?”

İşler burada ilginçleşiyor. Tesla ve SpaceX’in arkasındaki adam Elon Musk, ETG hakkında çok konuşuyor. Bunu, otomasyonun insan işlerini ele geçirmesine gerekli bir yanıt olarak görüyor [5].

Ama Musk sadece temel gelirle yetinmiyor. Daha büyük düşünüyor. Sonunda bir “evrensel yüksek gelir”e sahip olacağımızı öngörüyor [5]. Düşünsene – herkesin sadece geçinmeye yetecek kadar değil, rahatça yaşayacak kadar paraya sahip olduğu bir gelecek!

Musk, AI’ın çoğu işi ele geçirdikçe, ETG’nin bir şekilde uygulanması gerektiğine inanıyor [5]. Öyle bir gelecek öngörüyor ki, üretkenlik o kadar yüksek olacak ki herkes istediği mal ve hizmetlere sahip olabilecek [5].

İşin ilginç yanı şu ki Musk, bu AI odaklı gelecekte, iş isteğe bağlı hale gelirse hayatımızda anlam bulmakta zorlanabileceğimizi de belirtiyor [5]. Beyin yakan bir düşünce, değil mi?

İşte sana ETG’nin özeti. Toplumumuzu yeniden şekillendirebilecek büyük bir fikir. Ne düşünüyorsun? ETG, en büyük ekonomik sorunlarımızın çözümü olabilir mi? Yoksa kulağa fazla mı iyi geliyor? Bence üzerinde düşünmeye değer!

Yapay Zeka ve Otomasyonun Yükselişi

Çalışma ve yaşama şeklimizi tamamen değiştirebilecek bir teknoloji devriminin eşiğindeyiz. Diğer yazılarımda detaylı değindiğim önemli noktaları kısaca burada da bir hatırlayalım.

İş Piyasasına Etkisi

Durum şu: AI ve otomasyon iş piyasasını ciddi şekilde sarsıyor, daha şiddetli bir şekilde sarsmaya da devam edecek. Dünya çapında işlerin neredeyse %40’ı AI’dan etkilenebilir [6]. Bu muazzam bir rakam! İşin ilginç yanı, artık sadece rutin işler risk altında değil. AI, yüksek vasıflı işleri de halledebilecek kadar akıllı [6]. 

Gelişmiş ekonomilerde, işlerin yaklaşık %60’ı AI’dan etkilenebilir [6]. Ama durum o kadar da kötü değil. Bu işlerin yarısı AI sayesinde daha verimli hale gelebilir. Yani etkilenecek derken hem olumlu hem de olumsuz etkilenebileceğinden bahsediyorum. Diğer yarısı mı? Ücretlerde veya istihdamda bazı değişiklikler görülmesi bekleniyor [6]. Bunlar IMF tarafından şu anda öngörülen ve önümüzdeki 5 yıl içinde beklenenler. Daha uzun vadede ne olacağını kimse bilmemekle beraber, yeterince uzun vadede tüm işlerin tehdit altında olduğunu düşünmek ise hiç zor değil.

İşin püf noktası şu: en azından önümüdeki 5 yıl içinde bazı meslekler daha fazla risk altında. Finans, medya, hukuk hizmetleri ve hatta bilgisayar programcılarını düşün [7]. Öte yandan, insan dokunuşuna ihtiyaç duyan öğretmenler, hemşireler ve sosyal hizmet uzmanları gibi işler muhtemelen varlığını sürdürecek [7].

AI’ın Verimliliği Artırmadaki Rolü

Gelelim güzel kısma. AI’ın verimlilik için oyun değiştirici olacağı kesin. Mesela böyle bir makaleyi daha önce (1-1.5 yıl öncesinden bahsediyorum) yazmam tam zamanlı olarak en az bir hafta sürerdi. Ama şu anda bir günden az sürüyor. Hatta o gün biraz uzun çalışırsam iki makale çıkarabiliyor veya bir sonraki kitabımın bir bölümünü yazabiliyorum. Daha önce onlarca kaynağı arayıp, bulup, okuyup, önemli noktaları seçip, derleyip ön taslağını hazırlamam işin en uzun süren kısmı iken, şu anda en kısa süren, en kolay ve keyifli kısmı haline geldi. 

Çok daha eskiden ODTÜ’de asistan olduğum yıllarda (1996-1997), yani çoğunuz bilmezsiniz, interneti yeni duymuş ve bana gösteren asistan arkadaşıma “bu ne ya, daha 3-5 tane site dediğin şeyden var onlar da dandik, bence bu iş bir yere varmaz, bütün dünya oturacak buraya yazacak da…” diyen bir yüksek mühendis adayıyken (5 yıl sonrasında ABD yolcusu, bilişim master’ı yapmaya giden ben), kütüphaneden çıkmıyordum. Şimdi AI’sız, sadece internetle günlerimizi alan işler, haftalarımızı, hatta aylarımızı alıyordu. Kitap dergi ve makalelerin bilgisayarda kaydı bile yoktu arkadaşlar, tek tek fiziksel kataloglardan, fişlerden tarayarak buluyorduk. Şimdi AI’ın nasıl bir itici güç olduğu biraz daha netleşmiştir sanırım. Bir aydan, bir haftaya kısalan iş şimdi birkaç saate indi!

Kişisel deneyimim bir yana, konuyla ilgili yapılan birçok bilimsel çalışma da var. Mesela AI’ın çalışanların performansını artırdığına dair kanıtlar var. Örneğin, müşteri destek temsilcilerine, yazılım geliştiricilere ve orta düzey profesyonellere işlerini daha iyi yapmalarında yardımcı oluyor [8]. Dahası, AI bilim insanlarının füzyon reaktörleri ve protein katlanması gibi alanlarda atılımlar yapmasına yardımcı oluyor [8]. Harika, değil mi?

Ancak şunu unutma: AI şu anda dalgalar yaratsa da, etkilerinin çoğu hala gelecekte. Bazı uzmanlar AI’ı elektrik motorları ve kişisel bilgisayarlar gibi geçmiş teknolojilerle karşılaştırıyor [8]. AI benzer bir yol izlerse, ileride olağanüstü verimlilik artışları görecek gibiyiz.

Kitlesel İşsizlik Potansiyeli

Evrensel temel gelir (ETG) konusu burada devreye giriyor. AI’ın yükselişiyle birlikte, toplumun bu değişime nasıl uyum sağlayacağı önemli bir soru. ETG, teknolojik işsizlikle başa çıkmanın bir yolu olabilir mi? Bu konu üzerinde düşünmeye değer, öyle değil mi?

Tamam, ne düşündüğünü biliyorum. “Peki ya ortadan kalkabilecek tüm o işler?” diye soruyorsun. Haklı bir endişe. Bazı büyük şirketler zaten AI ile değiştirilebilecek işleri kesmeye başladı. Örneğin BT, 2030’a kadar 55.000’e kadar iş kesmeyi planlıyor ve bunların yaklaşık 10.000’i potansiyel olarak AI ile değiştirilebilir [9].

Ama panik yapmadan önce, biraz geriye çekilelim. Tarih boyunca işler hep değişti ve gelişti. Daktilografları hatırlıyor musun? Bu meslek neredeyse yok oldu, ama web tasarımcıları ve grafik tasarımcılar için yol açtı [9].

Anahtar, uyum sağlamak. AI bazı görevleri üstlendikçe, makinelerin kolayca taklit edemeyeceği becerilere odaklanmamız gerekecek. Analitik düşünme, karmaşık problem çözme, yaratıcılık ve liderlik gibi şeyler [7]. Bu beceriler, AI odaklı bir dünyada bizi güncel tutmaya yardımcı olacak.

Yani, önümüzde zorluklar olsa da, heyecan verici çok şey var. AI’ın henüz hayal bile edemediğimiz yeni iş fırsatları yaratma potansiyeli var. İşin geleceği farklı görünebilir, ama kartlarımızı doğru oynarsak oldukça harika olabilir.

Evrensel Temel Hesaplama: Yeni Bir Paradigma

Evrensel temel gelir dünyasını sarsan bu heyecan verici yeni konsepte bir göz atalım. Adı Evrensel Temel Hesaplama (ETH) ve oldukça ilginç dönüşleri var.

Sam Altman’ın Önerisi

OpenAI’ın patronu Sam Altman’ı biliyorsun, değil mi? Herkesi konuşturan çılgın bir fikir ortaya attı. Geleneksel ETG gibi nakit dağıtmak yerine, herkese bir dilim hesaplama gücü vermeyi öneriyor [10]. Özellikle, OpenAI’ın süper zeki dil modeli GPT-7’nin muazzam işlem yeteneklerini paylaşmak istiyor.

“Bu hesaplama gücüyle ne yapacağım?” diye düşünüyorsun, değil mi? Altman’ın buna dair fikirleri var. Payını kullanarak görevler üstlenebilir, yeni şeyler öğrenebilir veya harika şeyler yaratabilirsin [10]. Hatta kullanmak istemezsen, daha fazla işlem gücüne ihtiyacı olan birine satabilir ya da kanser araştırması gibi önemli amaçlara bağışlayabilirsin [10].

Geleneksel ETG’den Farkları

Peki bu, duyduğumuz ETG’den nasıl farklı? Öncelikle, cebine giren para değil. Farklı şekillerde kullanabileceğin bir verimlilik artışı gibi [10]. Altman, bu yaklaşımın uzun vadede daha faydalı olabileceğine, insanlara öğrenme, yaratma ve topluma katkıda bulunma konusunda yeni fırsatlar sunacağına inanıyor [10].

Bu, gördüğümüz nakit bazlı ETG deneylerinden oldukça farklı. Illinois ve Texas’taki insanlara ayda $1,000 verildiği çalışmayı hatırlıyor musun [11]? İşte bu bambaşka bir oyun.

Olası Uygulama Zorlukları

Kulağa hoş geliyor, ama nasıl işleyecek diye düşünüyorsun, değil mi? Haklısın, çözülmesi gereken büyük engeller var.

Öncelikle, bu hesaplama gücünü adil bir şekilde nasıl böleceğiz? [10] Nakit bölüşümü kadar basit değil. Sonra erişim meselesi var – insanlar paylarını nasıl kullanacak? [10] İş piyasasını da unutmayalım – bu durum istihdamı nasıl etkileyecek? [10]

Bu yenilikçi fikir, evrensel temel gelir kavramını baştan aşağı değiştiriyor. Uygulamada zorluklar olsa da, toplumun geleceği için heyecan verici imkanlar sunuyor. Ne dersin, bu dijital çağın yeni sosyal güvenlik ağı olabilir mi?

AI Odaklı Ekonomide İşin Geleceği

Hey, AI’ın iş dünyasını nasıl sarsıyor, konuşalım mı? Sanki bir lunaparkta hız trenindeyiz, her şey çok hızlı değişiyor!

Değişen İş Manzarası

İşte durum şu: AI ve otomasyon çalışma şeklimizi tamamen değiştiriyor. Küçük bir değişiklik değil, devasa bir dönüşümden bahsediyoruz! Dünya Ekonomik Forumu’nun bazı çarpıcı rakamları var. 2025’e kadar, otomasyon nedeniyle yaklaşık 85 milyon iş kaybolabilirmiş [12]. Ama dur, panik yapma! Aynı zamanda 97 milyon yeni pozisyon ortaya çıkabilirmiş [12]. Sanki iş dünyasında müzikli sandalye oynuyoruz!

“Ne tür işlerden bahsediyoruz?” diye düşünüyorsun, değil mi? Sadece teknoloji işleri değil. AI, her türlü sektörde ortalığı karıştırıyor. Sağlık, finans, pazarlama, eğitim – aklına ne gelirse! [13] Mesela sağlık sektöründe, AI sayesinde bir milyon yeni iş görebiliriz [14]. Harika değil mi?

AI ve Bilişimde Yeni Fırsatlar

Heyecan verici kısma gelelim – yeni iş fırsatları! AI uzmanlarına olan talep tavan yapmış durumda. LinkedIn’in 2020 Yükselen İşler Raporu’na göre, AI ile ilgili iş ilanlarında yıllık %74’lük bir artış var [14]. Makine öğrenimi mühendisleri, veri bilimcileri ve AI araştırmacıları gibi işlerden bahsediyoruz.

Bu değişim, evrensel temel gelir fikrini de etkiliyor. Belki de gelecekte, nakit yerine hesaplama gücü dağıtılacak. Kim bilir, belki de bu dijital çağın yeni sosyal güvenlik ağı olacak?

Sadece AI yaratmak değil, onunla çalışmak da önemli. Yeni roller ortaya çıkıyor:

1. AI operatörleri ve eğitmenleri
2. Veri mühendisleri
3. AI entegrasyon uzmanları
4. AI uyum görevlileri
5. AI etik uzmanları [15]

İlginç olan şu ki, AI sistemlerinin öğrenmesi için içerik üreten yazarlara ve influencer’lara bile ihtiyaç var [15]. Robotlar için influencer olmak gibi bir şey!

Yeniden Beceri Kazanma ve Eğitim İhtiyaçları

İşin püf noktası şu: Bu değişimlere ayak uydurmak için becerilerimizi ciddi şekilde geliştirmemiz gerekiyor. Sadece yeni teknolojileri öğrenmek yetmez; insana özgü becerilere de odaklanmalıyız. Yaratıcılık, eleştirel düşünme ve duygusal zeka gibi yetenekler çok önemli olacak [12].

Şirketler de yardımcı oluyor. Örneğin Microsoft, milyonlarca kişiye dijital beceriler öğretmek için küresel beceri programları başlattı [14]. Ama bu sadece büyük şirketlerin işi değil. Hepimizin yaşam boyu öğrenmeyi benimsemesi gerekiyor. Okulda her şeyi öğrenme günleri çoktan geçti!

Eğitim kurumları da bu akıma katılıyor. AI okuryazarlığını sadece bilgisayar bilimleri bölümlerinde değil, tüm bölümlerde müfredatlarına ekliyorlar [14]. Herkesin AI odaklı bir dünyaya hazırlanması gerekiyor.

Sonuç

Evrensel Temel Gelir’in büyüleyici dünyası ve onun bilişimle olan bağlantısı üzerine yolculuğumuzu tamamlarken, çalışma ve gelir hakkındaki düşünce şeklimizde büyük bir değişimin eşiğinde olduğumuz açıktır. Yapay zeka ve otomasyonun yükselişi, iş piyasamız üzerinde derin bir etki yaratıyor ve bizi geleneksel ekonomik modelleri yeniden düşünmeye itiyor. Evrensel Temel Bilişim, UBI’ye ilginç bir bakış açısı getirerek, bilgi işlem gücüne erişimin finansal destek kadar hayati olabileceği bir geleceği öneriyor.

İleriye baktığımızda, yapay zeka odaklı bir ekonomide çalışmanın geleceği hem zorluklar hem de heyecan verici fırsatlar vaat ediyor. Bu değişimleri yönetirken, uyum sağlayabilir olmak ve öğrenmeye devam etmek çok önemli. Yapay zeka dünyasına ve potansiyeline daha derinlemesine dalmak için AI Startup School ders ve kuluçka programına ve onun uygulama/fonlama projesi ve yapay zeka girişimleri için bir blokzincir launchpad ve hızlandırıcısı olan Otonom Fund‘a göz atın. İster bir girişimci, ister iş arayan biri, isterse sadece gelecek hakkında meraklı biri olun, hızla gelişen dünyamızda başarılı olmak için bu yeni fikirleri ve teknolojileri benimsemek kilit önem taşıyacaktır.

Kaynaklar

[1] – https://worldpopulationreview.com/country-rankings/countries-with-universal-basic-income
[2] – https://www.investopedia.com/terms/b/basic-income.asp
[3] – https://en.wikipedia.org/wiki/Universal_basic_income_around_the_world
[4] – https://www.penguin.co.uk/articles/2021/02/universal-basic-income-pros-cons
[5] – https://www.businessinsider.com/elon-musk-universal-basic-income-ubi-ai-automation-unemployment-quotes-2024-6
[6] – https://www.imf.org/en/Blogs/Articles/2024/01/14/ai-will-transform-the-global-economy-lets-make-sure-it-benefits-humanity
[7] – https://onlinedegrees.sandiego.edu/ai-impact-on-job-market/
[8] – https://www.brookings.edu/articles/how-will-ai-affect-productivity/
[9] – https://www.theguardian.com/commentisfree/2023/may/22/ai-jobs-policies
[10] – https://www.linkedin.com/pulse/universal-basic-compute-instead-income-vaikunthan-rajaratnam-urmpc
[11] – https://observer.com/2024/07/sam-altman-vision-universal-basic-income-taking-shape/

[12] – https://www.linkedin.com/pulse/future-work-reskilling-upskilling-ai-driven-workforce-kambhampati-hhpre
[13] – https://www.reworked.co/learning-development/both-upskilling-and-reskilling-are-critical-in-the-ai-driven-workplace/
[14] – https://www.forbes.com/councils/forbestechcouncil/2024/03/12/the-future-of-work-embracing-ais-job-creation-potential/
[15] – https://www.forbes.com/councils/forbestechcouncil/2023/07/06/20-new-and-enhanced-roles-ai-could-create/