Dijital Bölünme Yine Gündemde: Sosyal Eşitsizliği Yapay Zekayla Çözmek

Yapay zekanın sosyal yapıyı ve sözleşmeleri nasıl yeniden şekillendireceğine bakmadan sadece güzel yanlarından bahsedersek önemli bir şeyleri atlıyormuşum gibi hissedecektim. Özet olarak işin yine iyi tarafı, yapay zekanın yolaçtığı toplumsal sorunları da yine yapay zekayla aşabileceğimiz ihtimalinin bulunması. Bu aslında her konu için geçerli. Yapay zeka etkilerinin hayatımızın her alanına yayıldığı bir sır değil, çalışma şeklimizden iletişim kurma biçimimize kadar, farkında olsak da olmasak da. İşin püf noktası şu: yapay zeka üretkenliği ve ekonomik büyümeyi artırma potansiyeline sahipken, varlıklı olanlarla olmayanlar arasındaki uçurumu da genişletebilir. Bu yüzden, bu dijital teknolojilerin toplumumuzu nasıl etkilediğine daha yakından bakmamız gerektiğini düşünüyorum.

Bu yazıda, yapay zeka ve sosyal eşitsizliğin mevcut durumuna dalacağız ve yapay zeka sistemlerinin istemeden gelir eşitsizliğini nasıl kötüleştirebileceğini inceleyeceğiz. Ama endişelenme, her şey kötü değil! Aynı zamanda yapay zekayı dijital uçurumu kapatmak ve oyun alanını eşitlemek için nasıl kullanabileceğimizi de göreceğiz. Yapay zeka politikası hakkında bazı fikirler paylaşacağım ve teknolojik değişimin faydalarının nasıl daha adil paylaşılabileceğini konuşacağız. Hadi kolları sıvayalım ve yapay zekayı sadece şanslı birkaç kişi için değil, herkes için nasıl çalıştırabileceğimizi bulalım.

Yapay Zeka ve Sosyal Eşitsizlikte Mevcut Durum

Yapay zeka ve sosyal eşitsizliğin mevcut durumunu incelerken, teknolojik ilerleme ile toplumsal eşitsizlikler arasındaki karmaşık etkileşimi fark etmemek elde değil. Hadi bunu biraz açalım ve günümüz dünyasını şekillendiren temel yönleri keşfedelim.

Yapay zekanın ekonomik etkisi

Yapay zeka ekonomimizde dalgalar yaratıyor ve bu sadece küçük bir dalgalanma değil – adeta bir değişim tsunamisi. Birçok kişi yapay zekayı üretkenlik ve ekonomik büyüme için bir güç kaynağı olarak görüyor. Bu, sayıları çözümleyebilen, verileri analiz edebilen ve bizden çok daha hızlı kararlar alabilen süper verimli bir asistana sahip olmak gibi. Bu verimlilik artışı, yeni ürünlerin, hizmetlerin ve hatta tamamen yeni endüstrilerin oluşmasına yol açabilir [1].

Ama işin püf noktası şu: yapay zeka bazıları için bir nimet olabilirken, varlıklı olanlarla olmayanlar arasındaki uçurumu da genişletebilir. Kuzey Amerika ve Çin’in yapay zeka oyununda büyük kazananlar olması beklenirken, Avrupa da onları yakından takip ediyor. Öte yandan, gelişmekte olan ülkeler, daha düşük yapay zeka benimseme oranları nedeniyle daha mütevazı kazanımlar görebilir [1].

İş kaybı endişeleri

Şimdi iş konusuna gelelim. Yapay zeka gündeme geldiğinde odadaki fil bu. Gerçek şu ki, AI’ın istihdama önemli bir etkisi olabilir. Gelişmiş ekonomilerde, işlerin yaklaşık %60’ı AI’dan etkilenebilir [2]. Oldukça büyük bir rakam, değil mi?

Ama her şey kötü değil. Bu işlerin yaklaşık yarısı aslında AI entegrasyonundan faydalanabilir ve daha üretken hale gelebilir. Diğer yarısı mı? İşte burada işler karışıyor. AI potansiyel olarak kilit görevleri devralabilir, bu da bazı durumlarda daha düşük ücretlere veya hatta iş kayıplarına yol açabilir [2].

İlginç bir şekilde, gelişmekte olan piyasalar ve düşük gelirli ülkeler daha az acil bozulmayla karşılaşabilir. AI’a maruz kalma oranları sırasıyla %40 ve %26 olarak bekleniyor [2]. Ancak bu iki ucu keskin bir kılıç olabilir – ani iş kayıplarıyla karşılaşmayabilirler, ama AI’ın getirebileceği üretkenlik artışlarını da kaçırabilirler.

Yapay zekanın gelişiminde coğrafi eşitsizlikler

Eşitsizliklerden bahsetmişken, büyük resme bakalım. AI’ın faydaları dünya genelinde eşit dağılmıyor. Aslında, Küresel Kuzey dediğimiz bölgede oldukça yoğunlaşmış durumda [3].

Örneğin ABD’de, AI gelişimi birkaç bölgede yoğunlaşmış durumda. Bay Area ve 13 erken benimseyici bölge, ülkenin AI faaliyetlerinin yarısından fazlasını oluşturuyor [4]. Bu yoğunlaşma, “süper firmalar”ın oluşmasına yol açabilir – bu zenginlik ve bilgi merkezleri daha geniş ekonomi üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir [1].

Bu sosyal eşitsizlik durumu, AI’ın getirdiği fırsatların ve zorlukların dengeli bir şekilde dağıtılması gerektiğini gösteriyor. Teknolojik ilerlemenin faydalarından herkesin yararlanabilmesi için küresel işbirliği ve akıllı politikalar gerekiyor.

Peki ya dünyanın geri kalanı? Küresel Güney’deki birçok ülke, AI benimseme konusunda ciddi engellerle karşı karşıya. Bunlar arasında teknik altyapı eksikliği, sınırlı veri erişimi ve yetenekli insan gücü kıtlığı var [3]. Bu sorunlar çözülmezse, AI devrimi gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasındaki uçurumu daha da derinleştirebilir.

Sonuç olarak, bu AI odaklı dünyada hem heyecan verici fırsatlarla hem de önemli zorluklarla karşı karşıyayız. Anahtar, AI’ın gücünü kullanmanın yollarını bulurken, faydalarının toplum genelinde ve dünya çapında daha adil bir şekilde paylaşılmasını sağlamak olacak.

Yapay Zekanın Eşitsizliği Artırma Potansiyeli

AI dünyasına daldıkça, zenginler ve yoksullar arasındaki uçurumu genişletme potansiyeli hakkında düşünmeden edemiyorum. Hadi birlikte AI’ın nasıl eşitsizliği artırabileceğini ve bunun toplumumuz için ne anlama geldiğini inceleyelim.

Otomasyon ve iş kaybı

AI ve işler konusunda her şey karanlık değil. Bazı uzmanlar, otomasyonun zamanla yok ettiği kadar iş yarattığına inanıyor. Makinelerle işbirliği yapabilen çalışanlar genellikle daha üretken oluyor, bu da fiyatların düşmesine ve harcamaların artmasına yol açabiliyor. Bu da yeni işler yaratıyor [5].

Ama işin püf noktası şu: herkes kazançlı çıkmıyor. Bazı çalışanlar, özellikle doğrudan makineler tarafından değiştirilenler veya şimdi onlarla rekabet edenler, zor durumda kalabilir. 1980’lerden beri dijital otomasyon, işgücü piyasası eşitsizliğine katkıda bulunuyor. Birçok üretim ve büro çalışanı, işlerini kaybetti veya ücretlerinde düşüş yaşadı [5].

Bu durum, işlerle oynanan bir müzikli sandalye oyununa benziyor. Yeni pozisyonlar ortaya çıkıyor, bazıları yüksek eğitimli analitik çalışanlar için iyi ücret ödüyor. Ancak kişisel hizmetler gibi diğerleri çok daha düşük ücretlerle geliyor [5].

Zenginlik ve gücün yoğunlaşması

Şimdi de AI’ın zenginlik ve gücü nasıl daha da yoğunlaştırabileceğinden bahsedelim. Bu adeta bir kartopu etkisi. AI sistemleri geliştikçe, kullanıldıkları sektörlerde üretimin daha büyük bir payını alabilirler. Bu da gelecekte daha büyük verimlilik artışlarına yol açabilir [6].

İşte asıl mesele: AI’ın üretim maliyetlerini önemli ölçüde düşürdüğü sektörlerde, tüketici talebi üretkenlikteki artışa ayak uyduramadığında işletmeler işgücünü azaltmaya karar verebilir. Bu da etkilenen sektörlerde iş kayıplarına ve daha düşük ücretlere yol açabilir [6].

Dahası, AI daha fazla geliri çalışanlardan işletme sahiplerine kaydırabilir. Bu sahipler, daha az işgücüne ihtiyaç duyarak daha yüksek kârlar elde edebilir [5]. Sanki zenginler daha da zenginleşirken, biz diğerleri kafamızı kaşıyoruz.

Vasıflıların taraftarı teknolojik değişim

Hadi şu havalı terimi açıklayalım: “beceri yanlı teknolojik değişim” ya da BYTD. Basitçe, bilgisayarlar ve AI gibi yeni teknolojilerin vasıflı işçileri vasıfsızlara göre daha çok desteklediği fikri [7].

İlginç bir bilgi: 1970’lerden itibaren, teknolojik ilerlemeler – özellikle bilgisayarlar aracılığıyla – beyaz ve mavi yakalı işçiler arasında bir ayrım yaratmaya başladı. 1973’te bilgisayar çipinin icadı oyunun kurallarını değiştirdi ve üniversite diplomalarını bilgi ve iletişim teknolojilerini (BİT) etkin kullanmak için olmazsa olmaz hale getirdi [8].

Ama asıl ilginç kısım şu: BİT şimdiye kadar eşitsizliği artırırken, bazı uzmanlar üretken AI’ın bu durumu tersine çevirebileceğini düşünüyor. Gelişmiş ekonomilerde daha az vasıflı işçilerin üretkenliğini artırarak, gelir dağılımında daha adil bir sonuç doğurabilir [8].

Ancak henüz tehlike geçmiş değil. Yakın vadede, AI kaynaklı üretkenlik artışları hala yüksek gelirli çalışanlara yönelik olabilir ve düşük ücretli çalışanları geride bırakabilir. Biraz daha uzun vadede ise, AI’ın neden olduğu işgücü otomasyonu, sermayeye giden gelir payını emeğin aleyhine artırabilir [6].

Yapay Zekayı Dijital Uçurumu Kapatmak İçin Kullanmak

AI’ın potansiyelini iyilik için kullanmanın yollarını ararken, dijital uçurumu kapatmaya yardımcı olabilecek bazı umut verici yöntemler paylaşmak istiyorum. Hadi birlikte AI’ın eğitimde nasıl oyun değiştirici olabileceğini, güçlü araçlara erişimi nasıl demokratikleştirebileceğini ve sosyal fayda için nasıl girişimleri yönlendirebileceğini inceleyelim.

Yapay zeka destekli eğitim ve beceri geliştirme

Eğitimin büyük bir eşitleyici olduğuna hep inandım ve AI bunu bambaşka bir seviyeye taşıyor. Her öğrencinin kendi ihtiyaçlarına ve öğrenme tarzına göre kişiselleştirilmiş bir deneyim yaşadığı bir dünya hayal et. İşte AI tam olarak bunu mümkün kılıyor.

AI destekli uyarlanabilir öğrenme platformları, öğrenci performans verilerini analiz ediyor ve hedefli içerik ve etkinlik önerileri sunuyor. Sanki neye çalışman gerektiğini tam olarak bilen süper zeki bir özel öğretmenin var gibi [9]. Ve bu kadarla da kalmıyor. Gerçek zamanlı geri bildirim ve yardım sağlayan akıllı öğretim sistemleri görüyoruz. Bu sistemler geleneksel sınıf eğitimini tamamlıyor ve kendi hızında öğrenmeyi gerçeğe dönüştürüyor [9].

Ama asıl ilginç kısım şu: AI sadece öğrencilere yardımcı olmakla kalmıyor, öğretmenlerin çalışma şeklini de devrimleştiriyor. AI destekli araçlar, eğitimcilere sanal gerçeklik simülasyonları ve eğitici oyunlar gibi interaktif ve ilgi çekici öğrenme materyalleri oluşturmada destek oluyor [9]. Sanki öğretmenlere eğitim için yüksek teknolojili bir İsviçre çakısı veriliyor.

Bunu duy – AI, öğretmenliğin pek de eğlenceli olmayan kısımlarında bile yardımcı oluyor, mesela not verme gibi. Doğal dil işleme algoritmaları, yazılı ödevleri analiz edebiliyor ve dilbilgisi, üslup ve içerik hakkında geri bildirim sağlayabiliyor [9]. Bu da öğretmenlerin en iyi yaptıkları şeye – öğrencileri ilham vermeye ve yönlendirmeye – odaklanmalarını sağlıyor.

Yapay zeka araçlarına erişimi demokratikleştirme

Şimdi AI’ı demokratikleştirmekten bahsedelim. Bu, AI’ı sadece teknoloji devleri ve büyük şirketlere değil, herkese erişilebilir kılmaya çalışmanın şık bir ifadesi. Fikir, giriş engellerini düşürerek ve daha çeşitli bir grup insanın AI’ı geliştirmesini, kullanmasını ve bundan faydalanmasını sağlayarak oyun alanını eşitlemek [10].

Ama işin püf noktası şu: Sadece erişim sağlamak yeterli değil. İnsanların bu araçları etkili bir şekilde kullanabilmeleri için gerekli bilgi ve kaynaklara sahip olmalarını sağlamalıyız [10]. Bu, birine süper bir spor araba verip nasıl kullanılacağını öğretmemek gibi bir şey – pek işe yaramaz, değil mi?

AI’ın sosyal eşitsizlik üzerindeki etkisini azaltmak için, bu teknolojinin gücünü herkes için erişilebilir kılmalıyız. Eğitimde AI’ın kullanımı, öğrenmeyi daha kişiselleştirilmiş ve etkili hale getirerek fırsat eşitliğini artırabilir. Aynı zamanda, AI araçlarının demokratikleştirilmesi, daha geniş bir kesimin bu teknolojiden yararlanmasını sağlayarak dijital uçurumu kapatmaya yardımcı olabilir.

Mevcut sosyoekonomik eşitsizlikleri de göz önünde bulundurmalıyız dostum. Zayıf altyapıya sahip bölgelerde yaşayan veya diğer erişim engelleriyle karşılaşan insanlar, AI’dan aynı şekilde yararlanma fırsatına sahip olmayabilir [10]. Bu yüzden AI’ı demokratikleştirirken, bu temel eşitsizlikleri de ele almaya odaklanmalıyız.

Sosyal fayda için yapay zeka girişimleri

İşte işler burada gerçekten heyecan verici hale geliyor. AI sadece iş dünyası için değil – dünyanın en acil sorunlarını çözmek için de kullanılıyor. AI for Social Good (AI4SG) hareketi, Birleşmiş Milletler’in 17 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi’nde belirtilen konuları ele almak için AI’ı kullanmakla ilgili [11].

Gerçekten harika uygulamalar görüyoruz. Örneğin, AI Twitter’da kadınlara yönelik çevrimiçi tacizi tespit etmek ve ölçmek için kullanılıyor [11]. Uganda’da, araştırmacılar viral manyok hastalığını izlemek ve elektronik bir tarım pazarı kurmak için otomatik bir sistem geliştirdi [11]. Ve bunu duy – uydu görüntüleri ve AI, çatışma bölgelerinde yoksulluğu tahmin etmek ve yakılmış köyleri tespit etmek için kullanılıyor [11].

Ama bu sadece gösterişli projelerle ilgili değil. AI, hayatları iyileştirmek için daha günlük yollarla da kullanılıyor. Sağlık hizmetlerinde, AI teşhis sürecini devrimleştiriyor. Fizik muayeneden sonra doktorlar sonuçları, verileri analiz eden ve potansiyel teşhisler ve tedavi planları öneren bir bilgisayar sistemine girebilirler [12]. Sanki parmağının ucunda süper zeki bir tıbbi asistanın var gibi.

Bu olanakları keşfetmeye devam ederken, çeşitlilik, eşitlik ve kapsayıcılığı çabalarımızın merkezinde tutmak çok önemli. Bunu yaparak, AI’ın gerçekten iyilik için bir güç haline gelmesini, dijital uçurumu kapatmaya yardımcı olmasını ve herkes için daha adil bir dünya yaratmasını sağlayabiliriz.

Kapsayıcı Yapay Zeka için Politika Önerileri

AI’ın toplum üzerindeki etkisinin karmaşık manzarasında yol alırken, kapsayıcılığı teşvik eden ve potansiyel eşitsizlikleri azaltan politikaları uygulamanın çok önemli olduğuna inanıyorum. Hadi, daha adil bir AI odaklı gelecek yaratmamıza yardımcı olabilecek bazı önemli önerileri keşfedelim.

Etik yapay zeka geliştirme kılavuzları

İlk önce, etik AI geliştirme için net kurallar belirlemeliyiz dostum. Sadece güçlü algoritmalar yaratmak değil, adil, şeffaf ve temel haklarımıza saygılı olmalarını sağlamak önemli. Avrupa Birliği, Güvenilir AI için Kılavuzları ile doğru yönde adım attı. Bu kılavuzlar, AI sistemlerinin yasal, etik ve sağlam olması gerektiğini vurguluyor [13].

Odaklanmamız gereken temel ilkeler arasında şeffaflık, açıklanabilirlik, adillik, ayrımcılık yapmama, gizlilik ve veri koruma var [14]. Ev inşa etmek gibi düşün – AI sistemlerimizi kurmadan önce sağlam bir etik temele ihtiyacımız var.

Yeniden dağıtım politikaları

Şimdi paradan bahsedelim. AI ekonomimizi yeniden şekillendirirken, faydalarını nasıl adil dağıtabileceğimizi düşünmeliyiz. İlginç bir yaklaşım, uzun vadede büyümeyi biraz yavaşlatsa bile, eşitsizliği azaltmak için mali politika araçlarını kullanmak [15].

Bak ne düşünüyorum: Otomatikleşmiş ekonomide pazar gücüne sahip firmaların aşırı kârlarını vergilendirirsek? Bu, sosyal eşitsizlik sorununu ele almanın etkili bir yolu olabilir [15]. Dijital çağın Robin Hood’u gibi düşün!

Dijital altyapıya yatırım

Son olarak, özellikle gelişmekte olan ülkelerde dijital altyapıya yatırım yapmalıyız. Burada kamu-özel ortaklıkları (KÖO) gerçekten parlayabilir. Özel sektörün finansal kaynakları ve pazar içgörülerini hükümet öncelikleriyle birleştirerek, herkes için optimal sonuçlar yaratabiliriz [16].

Örneğin, 2023’teki SDG Eylem Haftasonu’nda, BM üye devletleri ve diğer kuruluşlar, Dijital Kamu Altyapısı Yüksek Etki Girişimi için tam 400 milyon dolar taahhüt etti [16]. Herkesin dijital fırsatlar şöleni yaratmak için bir şeyler getirdiği küresel bir potluk partisi gibi düşün.

Bu adımları atarak, AI’ın herkes için daha adil ve kapsayıcı bir gelecek yaratmasını sağlayabiliriz. Unutma, teknoloji sadece bir araç – onu nasıl kullandığımız önemli olan.

Unutma, bu politikaları uygularken çeşitlilik, ayrımcılık yapmama ve adalet ilkelerini ön planda tutmalıyız. AI sistemleri, engelli olup olmadığına bakılmaksızın herkes için erişilebilir olmalı ve tüm yaşam döngüleri boyunca ilgili paydaşları içermeli [13]. Mesele sadece seçkin bir azınlık için değil, herkes için çalışan bir AI geleceği yaratmak.

Sonuç

AI’ın sosyal eşitsizlik üzerindeki etkisini incelememizi bitirirken, bu teknolojinin toplumumuz üzerinde derin bir etkisi olduğu açık. AI’ın üretkenliği ve ekonomik büyümeyi artırma potansiyeli yadsınamaz, ancak dikkatli yönetilmezse mevcut uçurumları genişletme kapasitesi de öyle. Anahtar, AI’ın gücünü dijital uçurumu kapatmak için kullanmakta yatıyor – eğitimi devrimleştirmekten güçlü araçlara erişimi demokratikleştirmeye ve sosyal fayda için girişimleri yönlendirmeye kadar.

İleriye dönük olarak, kapsayıcı AI gelişimini teşvik eden ve potansiyel eşitsizlikleri ele alan politikalar uygulamak çok önemli. Etik kurallar belirleyerek, yeniden dağıtım politikalarını düşünerek ve dijital altyapıya yatırım yaparak, AI’ın herkese fayda sağladığı bir gelecek için çalışabiliriz. AI dünyasına ve potansiyeline daha derinlemesine dalmak için AI Startup School dersime ve onun uygulama projesi olan Otonom Fund‘a  – AI startupları için bir blockchain launchpad ve hızlandırıcısı – göz at derim. Birlikte, adil, kapsayıcı ve herkes için fırsatlarla dolu bir AI odaklı gelecek şekillendirebiliriz.

Sıkça Sorulan Sorular

1. Yapay zeka dijital uçurumu nasıl etkiliyor? Yapay zeka, dijital uçurumu azaltma veya artırma yeteneğine sahip. AI’ın bu uçurumu genişletme potansiyelini tanımak, sorunlar yoğunlaşmadan önce bunları ele almak ve hafifletmek için çok önemli.
2. AI’ın sosyal ve ekonomik eşitsizlik üzerindeki etkisi nedir? AI’ın ilerlemesi, ekonomik faydaları emekten sermayeye kaydırarak otomasyona yol açabilir. Bu kayma, AI’ın artan gelir eşitsizliğine katkıda bulunabileceği tek yol değil, ancak önemli bir faktör.
3. Dijital uçurumu kapatmanın sonuçları nelerdir? Dijital uçurumu kapatmak, iletişimi ve operasyonel verimliliği artırırken faydalı olsa da, özellikle gelişmiş ekonomilerde istemeden gelir eşitsizliklerini artırabilir.
4. Dijital uçurum sosyal eşitsizliği nasıl şiddetlendiriyor? Dijital uçurum, dijital bağlantısı olmayan birey ve bölgeler için ekonomik fırsatları önemli ölçüde kısıtlayabilir. Dijital becerileri olmayanlar daha yüksek ücretli işler bulmakta zorlanabilir ve güvenilir geniş bant erişimi olmayan bölgeler ekonomik kalkınmada güçlük çekebilir.

Referanslar

[1] – https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2019/637967/EPRS_BRI(2019)637967_EN.pdf
[2] – https://www.imf.org/en/Blogs/Articles/2024/01/14/ai-will-transform-the-global-economy-lets-make-sure-it-benefits-humanity
[3] – https://www.weforum.org/agenda/2023/01/davos23-ai-divide-global-north-global-south/
[4] – https://www.brookings.edu/articles/the-geography-of-ai/
[5] – https://www.brookings.edu/articles/understanding-the-impact-of-automation-on-workers-jobs-and-wages/
[6] – https://www.brookings.edu/articles/ais-impact-on-income-inequality-in-the-us/
[7] – https://davidcard.berkeley.edu/papers/skill-tech-change.pdf
[8] – https://www.linkedin.com/pulse/ai-skill-biased-technical-change-twist-richard-baldwin-ha0ke
[9] – https://www.linkedin.com/pulse/role-ai-shaping-future-education-skills-development-wainwright-nqu9e

[10] – https://www.linkedin.com/pulse/democratizing-ai-equal-equity-meenakshi-meena-das-ac5af

[11] – https://www.nature.com/articles/s41467-020-15871-z
[12] – https://www.techuk.org/resource/ai-and-society-a-case-study-on-positive-social-change.html
[13] – https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/library/ethics-guidelines-trustworthy-ai
[14] – https://transcend.io/blog/ai-ethics
[15] – https://www.imf.org/en/Blogs/Articles/2021/11/18/sharing-the-gains-of-automation-the-role-of-fiscal-policy
[16] – https://www.csis.org/analysis/advancing-digital-transformation-and-digital-public-infrastructure-role-private-sector